อทฺธา ตุวํ ปณฺฑิตโกสิ ราธ, ชานาสิ อตฺถานิ อนาคตานิ;
กถํ นุ สาขามิคํ ทกฺขิสาม [ทกฺขิยาม (ก.), ทกฺขาม (สฺยา.)], นิทฺธาวิตํ [นิทฺธาปิตํ (สี. สฺยา.), นิพฺพาปิตํ (ปี.), นิจฺฉทํ (ก.)] ราชกุลโตว ชมฺมํฯ
[116]
จาเลติ กณฺณํ ภกุฏิํ กโรติ, มุหุํ มุหุํ ภายยเต [ภายเต (สฺยา.), ภายาปเต (ก.)] กุมาเร;
สยเมว ตํ กาหติ กาฬพาหุ, เยนารกา ฐสฺสติ อนฺนปานาติฯ
กาฬพาหุชาตกํ นวมํฯ
330. สีลวีมํสชาตกํ (4-3-10)
[117]
สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;
ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หญฺญติฯ
[118]
ยาวเทวสฺสหู กิญฺจิ, ตาวเทว อขาทิสุํ;
สงฺคมฺม กุลลา โลเก, น หิํสนฺติ อกิญฺจนํฯ
[119]
สุขํ นิราสา สุปติ, อาสา ผลวตี สุขา;
อาสํ นิราสํ กตฺวาน, สุขํ สุปติ ปิงฺคลาฯ
[120]
น สมาธิปโร อตฺถิ, อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จ;
น ปรํ นาปิ อตฺตานํ, วิหิํสติ สมาหิโตติฯ
สีลวีมํสชาตกํ ทสมํฯ
กุฏิทูสกวคฺโค ตติโยฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
สมนุสฺส -สทุทฺทุภ-ยาจนโก, อถ เมณฺฑวรุตฺตม-โคธวโร;
อถ กายสเกปุก โภตีวโร, อถ ราธสุสีลวเรน ทสาติฯ
4. โกกิลวคฺโค
331. โกกิลชาตกํ (4-4-1)
[121]
โย เว กาเล อสมฺปตฺเต, อติเวลํ ปภาสติ;
เอวํ โส นิหโต เสติ, โกกิลายิว อตฺรโชฯ
[122]
น หิ สตฺถํ สุนิสิตํ, วิสํ หลาหลามิว [หลาหลํ อิว (ปี.)];
เอวํ นิกฏฺเฐ [นิกฺกฑฺเฒ (สฺยา.), นิกฑฺเฒ (ก.)] ปาเตติ, วาจา ทุพฺภาสิตา ยถาฯ
[123]
ตสฺมา กาเล อกาเล วา [อกาเล จ (สี. สฺยา.)], วาจํ รกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;
นาติเวลํ ปภาเสยฺย, อปิ อตฺตสมมฺหิ วาฯ
[124]
โย จ กาเล มิตํ ภาเส, มติปุพฺโพ วิจกฺขโณ;
สพฺเพ อมิตฺเต อาเทติ, สุปณฺโณ อุรคามิวาติฯ
โกกิลชาตกํ [โกกาลิกชาตกํ (สพฺพตฺถ)] ปฐมํฯ
332. รถลฏฺฐิชาตกํ (4-4-2)
[125]
อปิ หนฺตฺวา หโต พฺรูติ, เชตฺวา ชิโตติ ภาสติ;
ปุพฺพวกฺขายิโน [ปุพฺพมกฺขายิโน (สี. สฺยา.)] ราช, อญฺญทตฺถุ [เอกทตฺถุ (สี. ปี.)] น สทฺทเหฯ
[126]
ตสฺมา ปณฺฑิตชาติโย, สุเณยฺย อิตรสฺสปิ;
อุภินฺนํ วจนํ สุตฺวา, ยถา ธมฺโม ตถา กเรฯ
[127]
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุฯ
[128]
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช [รญฺโญ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติฯ
รถลฏฺฐิชาตกํ ทุติยํฯ
333. ปกฺกโคธชาตกํ (4-4-3)
[129]
ตเทว เม ตฺวํ วิทิโต, วนมชฺเฌ รเถสภ;
ยสฺส เต ขคฺคพทฺธสฺส, สนฺนทฺธสฺส ติรีฏิโน;
อสฺสตฺถทุมสาขาย, ปกฺกา โคธา ปลายถฯ
[130]
นเม นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ, กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;
นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ, อสมฺภชนฺตมฺปิ น สมฺภเชยฺยฯ
[131]
จเช จชนฺตํ วนถํ น กยิรา, อเปตจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;
ทิโช ทุมํ ขีณผลนฺติ [ผลํว (ก. สี. สฺยา. ก.), ทุกนิปาเต ปุฏภตฺตชาตเกน สํสนฺเทตพฺพํ] ญตฺวา, อญฺญํ สเมกฺเขยฺย มหา หิ โลโกฯ
[132]
โส เต กริสฺสามิ ยถานุภาวํ, กตญฺญุตํ ขตฺติเย [ขตฺติโย (สฺยา. ก.)] เปกฺขมาโน;
สพฺพญฺจ เต อิสฺสริยํ ททามิ, ยสฺสิจฺฉสี ตสฺส ตุวํ ททามีติฯ
ปกฺกโคธชาตกํ [โคธชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ตติยํฯ
334. ราโชวาทชาตกํ (4-4-4)
[133]
ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ [สพฺพา คาวี ชิมฺหํ ยนฺติ (สี. สฺยา.)], เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติฯ
[134]
เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต;
โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;
สพฺพํ รฏฺฐํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโกฯ
[135]
ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ [สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ (ปี. อ. นิ. 4.70)], เนตฺเต อุชุํ คเต สติฯ
[136]
เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต;
โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกติฯ
ราโชวาทชาตกํ จตุตฺถํฯ
335. ชมฺพุกชาตกํ (4-4-5)
[137]
พฺรหา ปวฑฺฒกาโย โส, ทีฆทาโฐ จ ชมฺพุก;
น ตฺวํ ตตฺถ กุเล ชาโต, ยตฺถ คณฺหนฺติ กุญฺชรํฯ
[138]
อสีโห สีหมาเนน, โย อตฺตานํ วิกุพฺพติ;
โกตฺถูว [กุฏฺฐูว (สี.), กุตฺถุว (สฺยา. ปี)] คชมาสชฺช, เสติ ภูมฺยา อนุตฺถุนํฯ
[139]
ยสสฺสิโน อุตฺตมปุคฺคลสฺส, สญฺชาตขนฺธสฺส มหพฺพลสฺส;
อสเมกฺขิย ถามพลูปปตฺติํ, ส เสติ นาเคน หโตยํ ชมฺพุโกฯ
[140]
โย จีธ กมฺมํ กุรุเต ปมาย, ถามพฺพลํ อตฺตนิ สํวิทิตฺวา;
ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, ปริกฺขวา โส วิปุลํ ชินาตีติฯ
ชมฺพุกชาตกํ ปญฺจมํฯ
336. พฺรหาฉตฺตชาตกํ (4-4-6)
[141]
ติณํ ติณนฺติ ลปสิ, โก นุ เต ติณมาหริ;
กิํ นุ เต ติณกิจฺจตฺถิ, ติณเมว ปภาสสิฯ
[142]
อิธาคมา พฺรหฺมจารี, พฺรหา ฉตฺโต พหุสฺสุโต;
โส เม [โส เว (ก.)] สพฺพํ สมาทาย, ติณํ นิกฺขิปฺป คจฺฉติฯ
[143]
เอเวตํ โหติ กตฺตพฺพํ, อปฺเปน พหุมิจฺฉตา;
สพฺพํ สกสฺส อาทานํ, อนาทานํ ติณสฺส จฯ ( ) [(ติณสฺส จาฏีสุ คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (สี. สฺยา.) (จาฏีสุ ปกฺขิปิตฺวาน, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (ก.)]
[144]
สีลวนฺโต น กุพฺพนฺติ, พาโล สีลานิ กุพฺพติ;
อนิจฺจสีลํ ทุสฺสีลฺยํ [ทุสฺสีลํ (ปี.)], กิํ ปณฺฑิจฺจํ กริสฺสตีติฯ
พฺรหาฉตฺตชาตกํ ฉฏฺฐํฯ
337. ปีฐชาตกํ (4-4-7)
[145]
น เต ปีฐมทายิมฺหา [มทาสิมฺห (ปี. ก.)], น ปานํ นปิ โภชนํ;
พฺรหฺมจาริ ขมสฺสุ เม, เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยํฯ
[146]
เนวาภิสชฺชามิ น จาปิ กุปฺเป, น จาปิ เม อปฺปิยมาสิ กิญฺจิ;
อโถปิ เม อาสิ มโนวิตกฺโก, เอตาทิโส นูน กุลสฺส ธมฺโมฯ
[147]
เอสสฺมากํ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;
อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, สพฺเพตํ นิปทามเสฯ
[148]
เอสสฺมากํ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;
สกฺกจฺจํ อุปติฏฺฐาม, อุตฺตมํ วิย ญาตกนฺติฯ
ปีฐชาตกํ สตฺตมํฯ
338. ถุสชาตกํ (4-4-8)
[149]
วิทิตํ ถุสํ อุนฺทุรานํ [อุนฺทูรานํ (ก.)], วิทิตํ ปน ตณฺฑุลํ;
ถุสํ ถุสํ [ถุสํ ถูลํ (สี.)] วิวชฺเชตฺวา, ตณฺฑุลํ ปน ขาทเรฯ
[150]
ยา มนฺตนา อรญฺญสฺมิํ, ยา จ คาเม นิกณฺณิกา;
ยญฺเจตํ อิติ จีติ จ, เอตมฺปิ วิทิตํ มยาฯ
[151]
ธมฺเมน กิร ชาตสฺส, ปิตา ปุตฺตสฺส มกฺกโฏ;
ทหรสฺเสว สนฺตสฺส, ทนฺเตหิ ผลมจฺฉิทาฯ
[152]
ยเมตํ ปริสปฺปสิ [ปริสพฺเพสิ (ก.)], อชกาโณว สาสเป;
โยปายํ เหฏฺฐโต เสติ [เสสิ (สี.)], เอตมฺปิ วิทิตํ มยาติฯ
ถุสชาตกํ อฏฺฐมํฯ
339. พาเวรุชาตกํ (4-4-9)
[153]
อทสฺสเนน โมรสฺส, สิขิโน มญฺชุภาณิโน;
กากํ ตตฺถ อปูเชสุํ, มํเสน จ ผเลน จฯ
[154]
ยทา จ สรสมฺปนฺโน, โมโร พาเวรุมาคมา;
อถ ลาโภ จ สกฺกาโร, วายสสฺส อหายถฯ
[155]
ยาว นุปฺปชฺชตี พุทฺโธ, ธมฺมราชา ปภงฺกโร;
ตาว อญฺเญ อปูเชสุํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณฯ
[156]
ยทา จ สรสมฺปนฺโน, พุทฺโธ ธมฺมํ อเทสยิ;
อถ ลาโภ จ สกฺกาโร, ติตฺถิยานํ อหายถาติฯ
พาเวรุชาตกํ นวมํฯ
340. วิสยฺหชาตกํ (4-4-10)
[157]
อทาสิ ทานานิ ปุเร วิสยฺห, ททโต จ เต ขยธมฺโม อโหสิ;
อิโต ปรํ เจ น ทเทยฺย ทานํ, ติฏฺเฐยฺยุํ เต สํยมนฺตสฺส โภคาฯ
[158]
อนริยมริเยน สหสฺสเนตฺต, สุทุคฺคเตนาปิ อกิจฺจมาหุ;
มา โว ธนํ ตํ อหุ เทวราช [อหุวา ชนินฺท (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ยํ โภคเหตุ วิชเหมุ สทฺธํฯ
[159]
เยน เอโก รโถ ยาติ, ยาติ เตนาปโร รโถ;
โปราณํ นิหิตํ วตฺตํ, วตฺตตญฺเญว [วทฺธํ, วทฺธตญฺเญว (ก. สี. ปี.)] วาสวฯ
[160]
ยทิ เหสฺสติ ทสฺสาม, อสนฺเต กิํ ททามเส;
เอวํภูตาปิ ทสฺสาม, มา ทานํ ปมทมฺหเสติฯ
วิสยฺหชาตกํ ทสมํฯ
โกกิลวคฺโค [โกกาลิกวคฺโค (ก.)] จตุตฺโถฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
อติเวลปภาสติ ชีตวโร, วนมชฺฌ รเถสภ ชิมฺหคโม;
อถ ชมฺพุ ติณาสนปีฐวรํ, อถ ตณฺฑุล โมร วิสยฺห ทสาติฯ
5. จูฬกุณาลวคฺโค
341. กณฺฑรีชาตกํ (4-5-1)
[161]
นรานมารามกราสุ นาริสุ, อเนกจิตฺตาสุ อนิคฺคหาสุ จ;
สพฺพตฺถ นาปีติกราปิ [สพฺพ’ตฺตนา’ปีติกราปิ (สี. สฺยา.)] เจ สิยา [สิยุํ (สฺยา.)], น วิสฺสเส ติตฺถสมา หิ นาริโยฯ
[162]
ยํ เว [ยญฺจ (สฺยา. ก.)] ทิสฺวา กณฺฑรีกินฺนรานํ [กินฺนรกินฺนรีนํ (สฺยา.), กินฺนรีกินฺนรานํ (ก.)], สพฺพิตฺถิโย น รมนฺติ อคาเร;
ตํ ตาทิสํ มจฺจํ จชิตฺวา ภริยา, อญฺญํ ทิสฺวา ปุริสํ ปีฐสปฺปิํฯ
[163]
พกสฺส จ พาวริกสฺส [ปาวาริกสฺส (สี.)] รญฺโญ, อจฺจนฺตกามานุคตสฺส ภริยา;
อวาจรี [อจฺจาจริ (สฺยา.), อนาจริ (ก.)] ปฏฺฐวสานุคสฺส [พทฺธวสานุคสฺส (สี. สฺยา.), ปตฺตวสานุคตสฺส (ก.)], กํ วาปิ อิตฺถี นาติจเร ตทญฺญํฯ
[164]
ปิงฺคิยานี สพฺพโลกิสฺสรสฺส, รญฺโญ ปิยา พฺรหฺมทตฺตสฺส ภริยา;
อวาจรี ปฏฺฐวสานุคสฺส, ตํ วาปิ สา นาชฺฌคา กามกามินีติฯ
กณฺฑรีชาตกํ [กินฺนรีชาตกํ (ก. สี. ก.), กุณฺฑลิกชาตกํ (สฺยา.)] ปฐมํฯ
342. วานรชาตกํ (4-5-2)
[165]